ŚWIAT MATERIALNY

Świat materialny, jak ogromny czasomierzów swoim biegu został nasta­wiony na początku czasu, a zegary umysłowe także biegną swoim torem. Dwa zbiory zegarów były zawsze w „przedustawnej harmonii — przedustawnej, to znaczy, przez uprzedzający boski fortel” (Philosophi- cal Writings of Leibniz, 115). Jeśli człowiek rozciął so­bie palec, odczuwa ból, ale nie dlatego, że uszkodzenie ciała spowodowało ból w jego umyśle. Raczej jego umysł, jego zegar umysłowy, został na początku tak skonstruowany, aby w tym właśnie momencie odczu­wać ból, a jego ciało oraz inne obiekty zostały tak ułożone, by spowodować przecięcie palca w tej właśnie chwili.