Jaki rodzaj wszechświata sugerował zegar? Dokład­ny i uporządkowany kosmos, mechanizm zegarowy dzielił bowiem czas na arbitralne, matematyczne jed­nostki. Skłaniał ludzi do abstrahowania i kwantyfiko- wania ich odczucia czasu, i ten to proces abstrahowa­nia prowadził, w późniejszych wiekach do stworzenia nowoczesnej astronomii i fizyki. Heliocentryczna teoria Kopernika, ogłoszona w 1543 roku, objaśniała ruchy planet prościej, lecz. […]

W isto­cie, zasadnicze dla teorii, a w ogólności dla średnio­wiecznej fizyki, było to, że poza sferą księżycową nie było zwykłych substancji — ziemi, wody, powietrza czy ognia — tylko eter. Mimo to, cyklicznie porusza­jące się tryby zegara stanowiły subtelną analogię do obracających się sfer niebieskich i tym samym umożli­wiały mechaniczną ilustrację teorii za pomocą nie­biańskich […]

Zegarmistrze szybko dostrzegli możliwości, jakie stwarzał ten wynalazek; już w czternastym wieku ich urządzenia wyposażone były we wskaźniki pozycji Księżyca i planet. W astronomicznym systemie Ptole­meusza sfery planet, Słońca, Księżyca i gwiazd krą­żyły ^ wokół Ziemi na wiecznie ustalonych orbitach. Ich niezmienność, wywierała takie samo wrażenie na starożytnych, jak i na średniowiecznych astronomach, którzy przejęli […]

Wówczas już, w zaraniu nowo­czesnej techniki, proroczo pojawił się mechanizm au­tomatyczny i dokładny, mechanizm, który dopiero po latach dalszych wysiłków miał się stać probierzem ce­lowego wykorzystania tej techniki w każdej dziedzinie przemysłowej.” [Technika i cywilizacja, Warszawa 1966, s. 6.] Ten triumf mechanizacji dostarczył potężnej me­tafory technologicznej: porównania świata jako cało­ści z ciężarkowym lub sprężynowym zegarem. […]

W siedemnastym stuleciu holenderski naukowiec Christian Huygens zbudował zegar regulowany wahadłem, który okazał się znacznie dokładniejszy. Zegar mocno się już wów­czas zakorzenił w europejskim sposobie myślenia jako sztuczny model cyklicznych procesów przyrodniczych i stał się prototypem mechanizacji różnorodnych za­dań, poprzednio wykonywanych ręcznie. Lewis Mumford przypomina, że nie można przecenić znaczenia zegara ciężarkowego: „Zegar właśnie, a […]

Pierwszy zegar publiczny wybijający godziny udo­stępniono w Mediolanie około 1335 roku. Zbudowany w połowie tego wieku skomplikowany zegar w Stras­burgu miał kalendarz oraz figury trzech poruszających się królów i piejącego koguta. Wiele innych miast na­śladowało Strasburg. Wygoda tylko częściowo tłuma­czy urok mechanizmu zegarowego dla miast europej­skich. Pierwsze zegary potrafiły się spóźniać nieraz i pół godziny […]